Vương quốc Bhutan: Tìm hiểu nguồn gốc, lịch sử, văn hóa

Bhutan, một cái tên nghe thật lạ tai và cuốn hút. Đất nước nhỏ bé nằm lọt giữa dãy Himalaya này từ lâu đã trở thành điểm đến mơ ước của nhiều du khách. Với những ai yêu thích khám phá văn hóa, thiên nhiên và tìm kiếm sự bình yên, Bhutan chắc chắn sẽ là một trải nghiệm đáng nhớ. Vậy điều gì đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của quốc gia hạnh phúc này? Hãy cùng Hong Ngoc Ha Travel khám phá nhé!

Nguồn gốc cái tên Bhutan

Thực ra, chẳng ai biết chắc chắn Bhutan có nghĩa là gì đâu. Người ta nghĩ là nó bắt nguồn từ từ “Böd” trong tiếng Tây Tạng, là cách người bản xứ gọi đất nước họ. Có thuyết cho rằng “Bhutan” là phiên âm của từ Sanskrit “Bhoṭa-anta”, nghĩa là “cuối cùng của Tây Tạng”, ám chỉ vị trí của Bhutan là điểm tận cùng phía Nam của cao nguyên Tây Tạng và văn hóa Tây Tạng.

Từ thế kỷ 17, tên chính thức của Bhutan là “Druk yul”, nghĩa là “xứ sở của dòng dõi Drukpa” hoặc “Vùng đất của Rồng Sấm Sét” – ám chỉ Phật giáo dòng Drukpa là tôn giáo chính ở đây. Cái tên “Bhutan” chỉ xuất hiện trong các văn bản tiếng Anh chính thức thôi. Ngầu hơn nữa là vua Bhutan được gọi là “Druk Gyalpo” (Vua Rồng) và người Bhutan gọi mình là “Drukpa” (Người Rồng) đấy!

Khoảng những năm 1580, ở châu Âu xuất hiện các tên gọi na ná Bhutan như Bohtan, Buhtan, Bottanthis, Bottan và Bottanter. Năm 1676, ông Jean-Baptiste Tavernier là người đầu tiên ghi lại tên “Boutan”. Nhưng lúc đó, người ta nghĩ đó là Tây Tạng chứ không phải Bhutan ngày nay đâu. Phải đến năm 1774, nhà thám hiểm người Scotland George Bogle mới phân biệt được hai nơi này. Ông ấy nhận ra sự khác biệt về vùng đất, văn hóa và quốc gia, rồi đề xuất gọi vương quốc của Druk Desi là “Boutan” và vương quốc của Panchen Lama là “Tây Tạng”. Sau đó, ông James Rennell, một nhà khảo sát của Công ty Đông Ấn Anh, chuyển tên “Boutan” sang tiếng Anh và phổ biến sự khác biệt giữa Bhutan và Tây Tạng rộng lớn.

Lần đầu tiên Bhutan xuất hiện trên bản đồ phương Tây với tên gọi địa phương là “Broukpa”. Ngoài ra, còn có những tên khác như Lho Mon (Vùng đất tối phía Nam), Lho Tsendenjong (Vùng đất của cây bách phía Nam), Lhomen Khazhi (Vùng đất bốn lối vào phía Nam) và Lho Menjong (Vùng đất của các loại thảo mộc phía Nam).

Lịch sử Vương quốc Bhutan

Nghe thì có vẻ không tưởng tượng nổi, nhưng Bhutan đã có người ở từ tận năm 2000 trước Công nguyên đấy! Các nhà khảo cổ tìm thấy công cụ đá, vũ khí, xương voi và cả những mảnh vỡ của những công trình đá khổng lồ. Tuy nhiên, chả có giấy tờ ghi chép gì về thời đó cả, nên mọi thứ vẫn là một bí ẩn lớn.

Người ta nói rằng, từ năm 500 trước Công nguyên đến năm 600 sau Công nguyên, có một nước tên là Lhomon hoặc Monyul tồn tại ở vùng này. Trong các sử sách cổ của Bhutan và Tây Tạng, người ta nhắc đến Lhomon Tsendenjong (Vùng đất đàn hương) và Lhomon Khashi (Vùng đất bốn hướng). Nghe huyền bí cực!

Đến thế kỉ 7, đạo Phật mới chính thức đặt chân đến Bhutan. Vua Songtsän Gampo của Tây Tạng, một tín đồ Phật giáo cuồng nhiệt, mở rộng lãnh thổ đến tận Sikkim và Bhutan. Ông cho xây hai ngôi chùa Phật giáo đầu tiên ở Bumthang (miền Trung Bhutan) và Kyichu (gần Paro). Đến năm 746, đạo Phật mới thực sự phát triển mạnh nhờ Vua Sindhu Rāja – vua Ấn Độ chạy loạn sang Bhutan và thành lập chính quyền ở cung điện Chakhar Gutho, Bumthang.

Phải nói là hiểu về lịch sử Bhutan không dễ đâu vì một đám cháy khổng lồ đã “xử đẹp” hầu hết tài liệu lịch sử ở thủ đô cũ Punakha vào năm 1827. Tưởng tượng đi, bao nhiêu kiến thức quý giá mất sạch! Thế nên, thông tin về Bhutan trước thế kỷ 10 hơi mù mịt.

Dù vậy, từ thế kỷ 10, đạo Phật bắt đầu “làm mưa làm gió” ở Bhutan và ảnh hưởng mạnh đến chính trị luôn. Lúc đó, có nhiều phe Phật giáo khác nhau, mỗi phe được một tướng Mông Cổ chống lưng.

Có vẻ Bhutan và đế chế Nguyên của Mông Cổ hơi liên quan đấy, vì hai nước có nhiều nét văn hóa và tôn giáo giống nhau. Sau khi đế chế Nguyên “tan đàn xẻ nghé” vào thế kỷ 14, các phe Phật giáo ở Bhutan bắt đầu tranh giành quyền lực. Cuối cùng, phe Drukpa thắng thế vào thế kỷ 16.

Thế đấy, lịch sử Bhutan cũng lắm sóng gió. Mình còn thấy ảnh pháo Bồ Đào Nha ở Bảo tàng Quốc gia Paro nữa kìa, chắc hồi đó cũng có chuyện gì đó lắm.

À, quên, mình còn biết đến pháo đài Trashigang Dzong được xây từ năm 1659 nữa đấy!

Xưa kia, Bhutan có nhiều tên lắm. Lần đầu tiên người phương Tây ghi chép về Bhutan là năm 1627, trong tài liệu của hai người tên là Estêvão Cacella và João Cabral. Họ gọi Bhutan đủ kiểu, như Cambirasi (theo cách gọi của người Koch Bihar), Potente hay Mon (tên người bản địa ở Nam Tây Tạng). Đến đầu thế kỷ 17, Bhutan vẫn là một mớ hỗn độn với các tiểu quốc đánh nhau loạn xì ngầu.

Rồi một ông sư người Tây Tạng tên Ngawang Namgyal, chạy trốn khỏi Tây Tạng vì bị bắt nạt tôn giáo, đã thống nhất vùng đất này. Để chống lại mấy ông Tây Tạng hay sang quậy phá, Namgyal xây dựng hệ thống pháo đài vững chắc gọi là dzong, và ban hành luật Tsa Yig để kềm chế các địa chủ. Đến giờ, vẫn còn nhiều pháo đài dzong lắm, giờ là trung tâm tôn giáo và hành chính của từng vùng đấy.

Cacella và Cabral là những người châu Âu đầu tiên ghi chép về việc thăm Bhutan năm 1627, lúc đang trên đường đi Tây Tạng. Họ gặp ông Ngawang Namgyal, tặng súng, thuốc súng và kính thiên văn, rồi đề nghị giúp đánh Tây Tạng nhưng ông từ chối. Sau gần tám tháng ở lại, Cacella viết một bức thư dài từ tu viện Chagri kể về chuyến đi. Đây là một trong số ít tài liệu còn sót lại về ông Namgyal.

Ông Namgyal mất năm 1651 nhưng giấu tin này 54 năm trời. Sau một thời gian ổn định, Bhutan lại nội chiến. Năm 1711, Bhutan đánh nhau với vua của vương quốc Koch Bihar ở phía Nam. Trong lúc loạn lạc, Tây Tạng tấn công Bhutan năm 1714 nhưng thất bại.

Thế kỉ 18, Bhutan đã chiếm luôn vương quốc Koch Bihar. Đến năm 1772, vua Koch Bihar cầu cứu Công ty Đông Ấn Anh Quốc. Được trợ giúp, ông đá bay được quân Bhutan, thế là Anh cũng tiện tay đánh luôn Bhutan năm 1774. Cuối cùng thì cũng ký hòa ước, Bhutan phải lùi về biên giới cũ trước năm 1730.

Nhưng mà, yên ắng được vài giây thôi, hai bên lại chửi nhau qua lại suốt 100 năm. Cuối cùng, nổ ra trận chiến Duar (1864-1865) vì tranh giành vùng Bengal Duars. Thua trận, Bhutan phải ký Hiệp ước Sinchula, nhường luôn Duars cho Anh đổi lấy tiền thuê đất 50.000 rupee. Thế là hết chiến tranh.

Rồi đến những năm 1870, hai vùng Paro và Tongsa ở Bhutan cãi nhau chí chóe, dẫn đến nội chiến. Nhưng cuối cùng, vua Ugyen Wangchuck, lúc đó đang làm quan ở Trongsa đã nổi dậy, lập căn cứ ở miền Trung Bhutan, ông ấy đánh bại hết đối thủ, thống nhất đất nước sau mấy cuộc nội chiến và nổi loạn từ 1882 đến 1885.

Năm 1907, một năm đánh dấu cột mốc quan trọng của đất nước, Ugyen Wangchuck được toàn thể hội đồng Lhengye Tshog – gồm các nhà sư Phật giáo, quan lại và trưởng tộc nổi tiếng – bầu chọn làm Vua kế thừa. John Claude White, đại diện của Anh tại Bhutan, đã chụp ảnh lễ đăng quang. Chính phủ Anh nhanh chóng công nhận triều đại mới.

Năm 1910, Bhutan ký Hiệp ước Punakha, biến nước này thành một quốc gia phụ thuộc, cho phép Anh kiểm soát ngoại giao. Dù vậy, do tính khép kín vốn có, Bhutan không bị ảnh hưởng nhiều. Quan hệ truyền thống với Tây Tạng cũng không thay đổi.

Sau khi Ấn Độ giành độc lập từ Anh vào năm 1947, Bhutan là một trong những nước đầu tiên công nhận điều này. Năm 1949, một hiệp ước tương tự năm 1910 được ký với Ấn Độ độc lập, trao quyền quản lý ngoại giao cho nước này.

Vua Jigme Dorji Wangchuck lên ngôi năm 1953 và thành lập Quốc hội gồm 130 thành viên để xây dựng nền dân chủ. Năm 1965, ông thành lập Hội đồng Tư vấn Hoàng gia, rồi nội các năm 1968. Sau 3 năm là thành viên quan sát, Bhutan chính thức gia nhập Liên Hợp Quốc năm 1971. Tháng 7/1972, Jigme Singye Wangchuck lên ngôi ở tuổi 16 sau khi bố là Vua Dorji Wangchuck qua đời.

Từ năm 1987 đến 1992, Bhutan có kế hoạch 5 năm siêu hay ho. Họ muốn cả nước là một gia đình, nên bắt đầu với việc quy định mặc đồ truyền thống cho mọi người. Nam giới phải mặc gho – kiểu áo dài đến đầu gối ấy, còn nữ thì diện kira – váy dài chấm đất. Ngoài ra, từ năm 1960, Bhutan cố gắng dùng tiếng Dzongkha nhiều hơn. Trước đó, họ dùng tiếng Hindi cho việc học hành cơ bản. Năm 1990, việc dạy tiếng Nepali – ngôn ngữ của người Lhotshampas ở miền Nam Bhutan – cũng bị dừng luôn.

Năm 1988, Bhutan kiểm tra dân số ở miền Nam để ngăn chặn người nhập cư trái phép. Mỗi nhà phải đưa ra giấy thuế năm 1958 hoặc giấy chứng nhận quê quán để chứng minh mình là người Bhutan. Dân tình thấy thế thì biểu tình ầm ĩ, đòi thay đổi chính phủ. Chính quyền thì cho rằng họ là khủng bố, bắt bớ người này người kia. Sau đó, chính quyền nói có hơn 100.000 người nhập cư trái phép, nhưng số liệu này gây tranh cãi. Họ buộc hơn 80.000 người Lhotshampas phải rời bỏ quê hương, nhiều người bị đánh đập, hãm hiếp, thậm chí giết chết. Cuối cùng, họ phải đi tị nạn ở Nepal. Từ năm 2008, các nước như Canada, Úc, Mỹ bắt đầu cho người Lhotshampas định cư.

Bhutan: Từ vương quốc kín tiếng đến quốc gia hiện đại

Trước đây, Bhutan là một vương quốc tuyệt đối, nghĩa là vua nắm toàn quyền. Nhưng mọi thứ thay đổi khi Vua Jigme Singye Wangchuck quyết định chia sẻ quyền lực cho nội các và cho phép Quốc hội phế truất ông nếu cần thiết. Đó là bước ngoặt lớn đưa Bhutan từ chế độ quân chủ chuyên chế sang quân chủ lập hiến.

Năm 1999, một bước tiến khác nữa: tivi và internet lần đầu xuất hiện ở Bhutan – một trong những nước cuối cùng trên thế giới làm điều này. Vua lúc đó nói rằng công nghệ mới là chìa khóa hiện đại hóa đất nước và góp phần tăng hạnh phúc quốc gia. Nhưng ông cũng cảnh báo mọi người cẩn thận đừng để công nghệ làm phai nhạt văn hóa truyền thống.

Năm 2005, Bhutan có hiến pháp mới. Hai năm sau, Vua Wangchuck quyết định nhường ngôi cho con trai và thực hiện bầu cử quốc hội đầu tiên. Năm 2008, Vua Jigme Khesar Namgyel Wangchuck trẻ tuổi lên ngôi.

Mới đây thôi, năm 2023, Bhutan chính thức thoát khỏi danh sách các nước kém phát triển nhất thế giới. Quả là một hành trình đầy ấn tượng!

Kinh tế Bhutan

Bhutan xài đồng Ngultrum, giá trị bằng đồng Rupee Ấn Độ. Thực tế, người ta dùng Rupee Ấn Độ mua bán thả ga ở đây luôn. Kinh tế Bhutan bé tí hon so với thế giới, nhưng mấy năm gần đây thì phát triển vù vù, năm 2005 tăng 8%, năm 2006 tăng 14%. Đỉnh cao là năm 2007, kinh tế Bhutan tăng trưởng khủng khiếp, tới 22.4% mỗi năm, thuộc top 2 thế giới. Lý do chính là nhờ nhà máy thủy điện Tala khổng lồ đi vào hoạt động. Tính đến 2012, thu nhập đầu người ở Bhutan là 2,420 USD.

Kinh tế Bhutan dựa vào nông nghiệp, lâm nghiệp, du lịch và bán điện cho Ấn Độ. Nông nghiệp nuôi sống 55.4% dân số. Người dân chủ yếu trồng trọt, chăn nuôi để tự cung tự cấp. Thủ công mỹ nghệ, nhất là dệt vải và làm đồ thờ cúng, cũng có nhưng quy mô nhỏ thôi. Địa hình đồi núi hiểm trở làm việc xây dựng đường xá và cơ sở hạ tầng cực khó và tốn kém.

Và vì không giáp biển, Bhutan không thể xuất khẩu nông sản nhiều. Nước này chưa có đường sắt, nhưng Ấn Độ đang tính nối đường ray sang Bhutan theo kế hoạch ký năm 2005. Bhutan và Ấn Độ ký hiệp định mậu dịch tự do năm 2008, cho phép hàng hóa Bhutan qua Ấn Độ mà không bị đánh thuế. Bhutan từng buôn bán với Tây Tạng cho tới năm 1960, sau đó đóng cửa biên giới vì làn sóng người tị nạn.

Bhutan có tài nguyên thiên nhiên dồi dào hơn mức trung bình thế giới. Năm 2016, mỗi người Bhutan có 5.0 hecta tài nguyên, trong khi trung bình thế giới chỉ là 1.6 hecta. Người Bhutan tiêu thụ 4.5 hecta tài nguyên mỗi người trong năm 2016. Nghĩa là họ dùng ít hơn so với những gì đất nước có. Nói cách khác, Bhutan đang dư giả tài nguyên đó.

Ngành công nghiệp Bhutan còn non trẻ. Sản xuất chủ yếu là hàng thủ công, nhưng chính phủ đang khuyến khích phát triển công nghiệp lớn và đã có một số nhà máy xi măng, thép, và hợp kim sắt. Hầu hết dự án phát triển, như xây đường, đều dùng lao động nhập cư từ Ấn Độ. Nông sản chính gồm gạo, ớt, sữa (bò, yak), kiều mạch, lúa mạch, củ, táo, cam quýt và ngô ở vùng thấp. Công nghiệp sản xuất xi măng, gỗ, trái cây chế biến, đồ uống có cồn…

Gần đây, ngành công nghệ Bhutan cũng phát triển, nhất là công nghệ xanh và thương mại điện tử. Tháng 5 năm 2012, “Thimphu TechPark” được thành lập tại thủ đô, ươm mầm các startup thông qua “Trung tâm Đổi mới và Công nghệ Bhutan” (BITC).

Thu nhập trên 100.000 Ngultrum/năm mới phải đóng thuế, nhưng vì Bhutan là nước kém phát triển nên số người phải đóng thuế rất ít. Lạm phát năm 2003 khoảng 3%. Tổng sản phẩm quốc nội của Bhutan khoảng 5.855 tỷ USD (quy đổi theo sức mua), đứng thứ 158 thế giới. Thu nhập đầu người khoảng 7,641 USD, đứng thứ 144. Ngân sách nhà nước thu được 407.1 triệu USD nhưng chi tiêu tới 614 triệu USD. May mắn là Bộ Ngoại giao Ấn Độ tài trợ 25% chi tiêu.

Hàng xuất khẩu chính của Bhutan gồm điện, hạt tiêu xanh, thạch cao, gỗ, thủ công mỹ nghệ, xi măng, trái cây, đá quý và gia vị, tổng cộng 128 triệu Euro (ước tính năm 2000). Nhưng hàng nhập khẩu lên tới 164 triệu Euro, thâm hụt thương mại khá lớn. Hàng nhập chủ yếu là nhiên liệu, ngũ cốc, máy móc, xe cộ, vải vóc và gạo. Đối tác xuất khẩu lớn nhất của Bhutan là Ấn Độ, chiếm 58.6% tổng hàng xuất khẩu. Hồng Kông (30,1%) và Bangladesh (7,3%) đứng thứ hai và ba. [62] Vì biên giới với Tây Tạng đóng cửa nên xuất nhập khẩu giữa hai nước gần như không có. Đối tác nhập khẩu chính của Bhutan là Ấn Độ (74,5%), Nhật Bản (7,4%) và Thụy Điển (3,2%).

Năm 2014, có khoảng 133,480 khách du lịch nước ngoài ghé thăm Bhutan. Nơi này được xếp vào hàng “điểm đến hạng sang”, với phí môi trường “khủng” là 100 USD/người/ngày. Ngoại trừ người Ấn Độ, Maldives và Bangladesh được miễn, còn lại ai cũng phải đóng nhé!

Dù vậy, ngành du lịch vẫn là “cần câu cơm” của 21.000 người và đóng góp 1,8% vào GDP đấy!

Thú vị là Bhutan chưa có di sản văn hóa thế giới nào được UNESCO công nhận, nhưng lại đang nhắm tới 8 địa điểm để đưa vào danh sách này từ năm 2012. Trong đó có các pháo đài cổ, khu bảo tồn động vật hoang dã, những cây cầu độc đáo, vườn quốc gia và cả những khu vực linh thiêng nữa. Ngoài ra, Bhutan còn có vô số điểm đến hấp dẫn khác chưa kịp “nộp đơn” lên UNESCO.

Tuy nhiên, nước này cũng có một món được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể, đó là điệu múa mặt nạ độc đáo của vùng Drametse.

Quan hệ ngoại giao

Đầu thế kỷ 20, Bhutan nằm dưới sự bảo hộ của Đế quốc Anh sau khi ký Hiệp ước Punakha năm 1910. Nhờ thế mà thoát được sự “quấy rối” của Tây Tạng và Trung Quốc lúc đó.

Sau khi cánh cách mạng ở Trung Quốc thành công, vì lo ngại vấn đề chủ quyền nên Bhutan nhanh chóng ký hiệp ước thân thiện với Ấn Độ lúc đó mới giành độc lập năm 1949. Sau đó, Bhutan lại càng dựa dẫm vào Ấn Độ nhiều hơn khi Trung Quốc “nuốt” luôn Tây Tạng.

Mối quan hệ với Nepal thì căng thẳng vì chuyện dân Bhutan chạy sang tị nạn. Năm 1971, Bhutan chính thức gia nhập Liên Hợp Quốc và là nước đầu tiên công nhận Bangladesh độc lập. Năm 1985, Bhutan là một trong những thành viên sáng lập của tổ chức hợp tác khu vực Nam Á (SAARC). Đến giờ, Bhutan tham gia rất nhiều tổ chức quốc tế, tầm 150 cái, từ Sáng kiến Vịnh Bengal, Ngân hàng Thế giới, IMF cho đến nhóm G77….

Bhutan và Ấn Độ là đôi bạn thân thiết, hợp tác sâu sát trong kinh tế, quân sự và chính trị. Năm 2007, cả hai nước đã nâng cấp mối quan hệ của mình lên một tầm cao mới với Hiệp ước Hữu nghị Ấn Độ – Bhutan. Điều đặc biệt là Bhutan giờ đây được tự do quyết định đường lối ngoại giao của mình, khẳng định chủ quyền và độc lập. Trước đó, Bhutan phải nghe theo ý kiến của Ấn Độ về các vấn đề quốc tế. Nhưng giờ khác rồi, hai nước tôn trọng lẫn nhau và hợp tác chặt chẽ trong những vấn đề chung.

Một điều thú vị là người dân hai nước đi lại tự do mà không cần hộ chiếu hay visa, chỉ cần chứng minh thư nhân dân là được. Người Bhutan còn có thể thoải mái làm việc ở Ấn Độ nữa đấy!

Mặc dù không chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, nhưng Bhutan và Trung Quốc cũng có những trao đổi hợp tác nhất định. Họ đã ký một hiệp định song phương vào năm 1998 và Bhutan còn có lãnh sự danh dự ở Hồng Kông và Ma Cao nữa.

Thực ra, Bhutan và Trung Quốc đang có chút rắc rối về đường biên giới chung. Có những đoạn cả hai nước đều chưa đồng ý là của ai. Trung Quốc muốn những chỗ đó là của họ, nên chuyện đàm phán biên giới kéo dài tận 35 năm rồi vẫn chưa xong. Năm 2021, hai nước mới ký một bản ghi nhớ để cố gắng giải quyết nhanh hơn thôi. Tính ra, vẫn còn khoảng 269 cây số vuông đất đai mà cả hai đang tranh chấp.

Năm 2005, căng thẳng lên đỉnh điểm khi quân đội Trung Quốc ngang nhiên vào tận vùng tranh chấp, bắt đầu xây đường, dựng cầu. Bhutan giận lắm, ngoại trưởng nước này phải lên tiếng ngay. Nhưng Trung Quốc thì bảo vẫn đang thương lượng hòa bình, chối bay chối biến việc cử quân tới là để chiếm đất. Thậm chí, có tin tình báo Ấn Độ nói rằng Trung Quốc còn cho Bhutan là “làm quá”! Báo chí Bhutan thì lo lắng Trung Quốc sẽ lợi dụng những con đường mới xây để đòi thêm đất.

Mặc dù căng thẳng với hàng xóm phương Bắc, Bhutan lại có mối quan hệ cực kỳ thân thiết với Nhật Bản và Bangladesh. Nhật Bản là một người bạn cực kỳ tốt, hỗ trợ phát triển cho Bhutan rất nhiều. Vua Bhutan còn được gia đình hoàng tộc Nhật Bản tiếp đón trọng thị trong chuyến thăm chính thức năm 2011. Gần đây, Nhật Bản còn giúp Bhutan xây dựng hệ thống cảnh báo sớm để đối phó với lũ băng tan.

Với Bangladesh, Bhutan cũng là bạn thân thiết từ lâu. Vua Bhutan từng là khách mời danh dự trong lễ kỷ niệm 40 năm độc lập của Bangladesh. Hai nước còn hợp tác nhiều lĩnh vực như thủy điện, quản lý sông ngòi và chống biến đổi khí hậu. Thậm chí, năm 2020, họ còn ký hiệp định thương mại ưu đãi, mở đường cho hàng hóa hai bên được qua lại dễ dàng hơn.

Bhutan thân thiết với 53 nước và cả Liên minh châu Âu nữa đấy! Nước này có đại diện ở Ấn Độ, Bangladesh, Thái Lan, Kuwait và Bỉ. Bhutan cũng góp mặt ở 2 trụ sở của Liên Hợp Quốc, một ở New York và một ở Geneva.

Nhưng mà ít nước mở đại sứ quán hẳn hoi ở Bhutan lắm, chỉ có Ấn Độ, Bangladesh và Kuwait thôi. Các nước khác thì liên lạc qua đại sứ quán của họ ở New Delhi hoặc Dhaka. Bhutan cũng chơi thân với một số nước châu Á, châu Âu, Canada và Brazil. Mỹ và Anh thì không chính thức là bạn thân với Bhutan nhưng vẫn liên lạc qua đại sứ quán ở New Delhi và thông qua đại diện thường trực của Bhutan tại Liên Hợp Quốc. Anh còn có đại diện danh dự ở Thimphu nữa.

Quân đội Hoàng gia Bhutan

Quân đội Hoàng gia Bhutan là lực lượng vũ trang của Bhutan và được xếp vào hàng… yếu nhất thế giới theo chỉ số sức mạnh quân sự đấy! Thực ra quân đội này chỉ gồm lực lượng cận vệ hoàng gia và cảnh sát hoàng gia thôi. Muốn gia nhập thì tự nguyện đăng kí nha, và tuổi tối thiểu là 18.

Số quân nhân thường trực chỉ khoảng 16.000 người và được Ấn Độ huấn luyện đấy. Ngân sách quốc phòng thì khiêm tốn lắm, chỉ khoảng 13,7 triệu đô la Mỹ mỗi năm thôi. Mà buồn cười là, vì Bhutan không giáp biển nên chẳng có hải quân gì cả. Không những thế, không quân và trực thăng quân sự cũng không có luôn! Thế nên, lúc cần không chiến thì phải nhờ đến không quân Ấn Độ trợ giúp.

Quyền tự do ở Bhutan

Bhutan được xếp vào nhóm “Một phần tự do” theo đánh giá của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Freedom House). Một tin vui là quốc hội Bhutan đã hợp pháp hóa đồng tính luyến ái vào năm 2020.

Tuy nhiên, phụ nữ Bhutan vẫn lép vế so với đàn ông trong chính trị vì những quan niệm truyền thống và vai trò gia đình. Điều này khiến tiếng nói của họ trong chính phủ không được chú ý lắm. May mắn thay, Bhutan cũng có những bước tiến về bình đẳng giới như tăng tỷ lệ nữ sinh đi học và thành lập Ủy ban Quốc gia Bảo vệ Phụ nữ và Trẻ em (NCWC) vào năm 2004 để bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em. Năm 2012, Bhutan ghi dấu ấn khi bầu nữ Dzongda (tương đương với Viện trưởng Viện kiểm sát) đầu tiên và nữ bộ trưởng đầu tiên vào năm 2013. Bộ trưởng Dorji Choden, Chủ tịch NCWC, tin rằng ủy ban này có thể giúp phụ nữ nắm giữ nhiều vị trí lãnh đạo hơn, từ đó có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong xã hội. Thực tế, số lượng phụ nữ nắm giữ các vị trí quyền lực cũng tăng dần, tăng 68% từ năm 2011 đến 2016.

Dân số Bhutan

Năm 2021, Bhutan có khoảng 777,486 người. Người dân Bhutan trẻ lắm nha, tuổi trung bình của họ chỉ tầm 24,8 tuổi thôi! Cứ 1000 bạn nữ thì có đến 1070 bạn nam. Và cũng phải kể thêm là có khoảng 66% người Bhutan biết đọc biết viết đấy!

Dân tộc Bhutan

Người Bhutan chủ yếu gồm hai nhóm: Ngalops ở phía Tây và Sharchops ở phía Đông. Dù đông người hơn, Sharchops lại hơi lép vế so với Ngalops, nhất là về chính trị vì vua và giới lãnh đạo toàn là người Ngalops. Văn hóa Ngalops khá giống Tây Tạng. Sharchops cũng thế, nhưng họ theo phái Nyingmapa chứ không phải Drukpa Kagyu như chính thống. Giờ giao thông phát triển, hai nhóm này kết hôn lẫn nhau nhiều hơn.

Lhotshampa, nghĩa là người Bhutan miền Nam, là nhóm người đa dạng, gốc Nepal, đòi quyền lợi chính trị và văn hóa như quyền cư trú, ngôn ngữ và trang phục. Năm 1988, ước tính họ chiếm 45% dân số. Từ thập niên 80, Bhutan theo chính sách “Một quốc gia, một dân tộc” để người Drukpa làm chủ về văn hóa (tiếng nói, trang phục, tôn giáo) và chính trị. Chính sách này cấm dạy tiếng Nepal ở trường, tước quyền công dân của những ai không chứng minh được sở hữu đất trước năm 1950, nhắm vào người Lhotshampa nói tiếng Nepal (chiếm 1/3 dân số lúc đó). Điều này gây ra nhiều biểu tình. Năm 1988, chính quyền Bhutan điều tra dân số ở miền Nam, nơi đông Lhotshampa, dẫn đến việc tước quyền công dân hàng loạt, rồi bắt buộc trục xuất 107.000 người (khoảng 1/6 dân số lúc đó). Ngay cả những người được công nhận là công dân năm 1958 cũng bị tước quyền. Cảnh sát và quân đội Bhutan đốt nhà, chiếm đất của Lhotshampa, và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng như bắt bớ, tra tấn, cưỡng hiếp những người tham gia biểu tình. Sau khi bị đuổi khỏi Bhutan, Lhotshampa sống trong các trại tị nạn ở Nepal gần hai thập kỷ, rồi được định cư ở các nước phương Tây như Mỹ từ 2007 đến 2012.

Văn hóa Bhutan

Nằm biệt lập với thế giới đến tận giữa thế kỷ 20, đất nước này giữ nguyên được cả một kho tàng văn hóa độc đáo, chất lừ. Chính vì thế mà du khách mê mẩn Bhutan lắm!

Nền văn hóa Bhutan đậm chất Phật giáo, đó là gốc rễ của mọi thứ ở đây. Ngoài ra, người dân ở miền Nam còn theo đạo Hindu nữa. Chính phủ Bhutan cũng cực kì quan tâm đến việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống. Với thiên nhiên hoang sơ và văn hóa độc đáo, Bhutan được ví như là “Shangri-La cuối cùng” – thiên đường trên đời ấy!

Dù người Bhutan được đi đây đi đó tự do, nhưng với người nước ngoài thì đến Bhutan không dễ đâu. Không chỉ vì xa xôi mà còn vì khá tốn kém nữa. Dân Ấn Độ, Bangladesh và Maldives được miễn phí visa, còn lại phải đi tour và tốn khoảng 250 đô mỗi ngày. Nhưng bù lại, tiền này bao luôn cả đi lại, ở, ăn uống nên cũng đỡ lo. Năm 2011, có khoảng 37,482 khách du lịch đến Bhutan, trong đó 25% là đi công tác, hội nghị, triển lãm gì đó.

Ngầu hơn nữa là Bhutan là nước đầu tiên cấm thuốc lá trên toàn thế giới! Hút thuốc nơi công cộng hay bán thuốc lá đều bị phạt nặng, khoảng bằng lương một tháng đấy. Nhưng sau đó, năm 2021, luật được sửa để cho phép nhập khẩu và bán thuốc lá nhằm chống buôn lậu.

Đất nước Bhutan, với vẻ đẹp hoang sơ và văn hóa độc đáo, vẫn còn rất nhiều điều thú vị đang chờ chúng ta khám phá. Từ những ngôi chùa cổ kính, những lễ hội truyền thống đầy màu sắc đến những phong tục tập quán độc đáo, Bhutan luôn có sức hấp dẫn riêng. Hãy cùng nhau du lịch Bhutan để tìm hiểu thêm về đất nước này nhé!.